Een bijzondere ontdekking: een olifant in 17e-eeuws Groningen

Soms ontdek je tijdens je archiefonderzoek ineens iets heel bijzonders. Dit overkwam historica Nienke Smit, toen ze op verzoek van het Groninger Monumentenfonds onderzoek deed naar de geschiedenis van het Prinsenhof. Eigenlijk was ze op zoek naar de festiviteiten rondom de inhuldiging van stadhouder Frederik Hendrik in november 1640. Daarom bladerde Nienke door een resolutieboek van de Gedeputeerde Staten. Ineens viel haar oog op het woord ‘Olijphant’.

Resolutieboek van Gedeputeerde Staten 24 april 1639 - 8 augustus 1643, p. 443. Collectie RHC Groninger Archieven (1-126).

Hansken

Een olifant in Europa in de 17e eeuw? Dat moest in die tijd toch iets heel bijzonders zijn geweest, dacht Nienke. En inderdaad, er was voor zover bekend in 1640 in heel Europa maar één olifant: de vrouwtjesolifant Hansken. Ze was speciaal voor Frederik Hendrik van Ceylon naar Holland verscheept. Nadat ze enkele jaren in de stallen van de Hollandse stadhouder had gewoond en daarna bij diens halfbroer Johan Maurits, werd Hansken verkocht. Haar nieuwe eigenaren namen haar mee op een tournee door Europa. In alle grote steden vertoonde Hansken haar kunstjes. Ze kon met een vaandel zwaaien, schermen met een degen en zelfs met een pistool schieten!

Nienkes ontdekking

Wie die latere eigenaren van Hansken waren, was onbekend, tot Nienke haar vondst deed. Want het resolutieboek vertelt niet alleen dat er in 1640 toestemming werd verleend om een olifant tentoon te stellen, maar ook aan wíe die toestemming werd verleend:

Cornelis Jacobs van groenevelt is geconsenteert de picquer plaets om aldaer een Olijphant te laten sien voor drie ofte 4 dagen bes tot revocatie.

Aan Cornelis Jacobs van Groenevelt is toestemming gegeven voor [het gebruik van] de Pikeursplaats om aldaar een olifant te laten zien voor 3 of 4 dagen tot wederopzegging.

Wie die Cornelis Jacobs van Groenevelt precies was, weten we niet. Maar sinds Nienke zijn naam heeft ontdekt, is hij ook al in andere steden opgedoken. Zo komt hij voor in de stadsrekeningen van Gent, omdat hij daar in 1643 zijn olifant aan het stadscollege toonde. Ook in Florence is Van Groenevelt teruggevonden. Toen Hansken op 9 november 1655 overleed, kocht de groothertog van Toscane, Ferdinando II de’ Medici, haar overblijfselen voor zijn naturaliënverzameling. In het archief van de groothertog staat de eigenaar van Hansken vermeld als ‘signor capitano Cornelio Vangroentpelt’.

Nienke Smit in het depot van de Groninger Archieven, waar het resolutieboek met de vermelding van de olifant Hansken wordt bewaard. Foto: Marij Kloosterhof.

Je Beste Vondst

Zo bijzonder is Nienkes ontdekking, dat ze is genomineerd voor Je Beste Vondst, een wedstrijd van de Koninklijke Bibliotheek. U kunt mee bepalen wie er wint. Breng voor 14 april uw stem uit en maak kans op een reproductie van de historische atlas De Wit. Of kom zelf een bijzondere vondst doen in onze collectie.

Wilt u meer weten over Hansken? Bekijk de website Elephant Hansken van Michiel Roscam Abbing.